του Γιώργου Αλεξάτου
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, τρεις εβδομάδες πριν από την ίδρυση του ΕΑΜ, μια ομάδα αξιωματικών και παραγόντων βενιζελικής προέλευσης, με επικεφαλής τον απότακτο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα και τη συμμετοχή του στενού συνεργάτη του αυτοεξόριστου στη Γαλλία Νικόλαου Πλαστήρα, Κομνηνού Πυρομάγλου, αποφασίζει την ίδρυση του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ). Εντούτοις, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί πως επρόκειτο για μια αντιστασιακή πρωτοβουλία που πρόλαβε, μάλιστα, εκείνη του ΚΚΕ και των άλλων μικρότερων αριστερών κομμάτων.
Η έξοδος στο βουνό έγινε τον Ιούλιο 1942.
Όπως αναφέρει ο μελετητής της ιστορίας του ΕΔΕΣ και επιμελητής των «Ημερολογίων» του Ζέρβα, Βαγγέλης Τζούκας, «ο Ζέρβας εξ αρχής – και το τονίζω αυτό – ανεβαίνει στο βουνό με κύρια επιδίωξή του να αντιμετωπίσει αυτό που θεωρεί «κομμουνιστική απειλή».
Ο ΕΔΕΣ, όπως με πλήρη σαφήνεια προκύπτει από την Ιδρυτική του Διακήρυξη, δεν ιδρύθηκε ως οργάνωση αντιστασιακή. Σκοπός του ήταν η συμβολή στη διαμόρφωση όρων ώστε «να εγκαθιδρύσει εις την Ελλάδα το Δημοκρατικόν πολίτευμα, σοσιαλιστικής μορφής, οιαδήποτε και αν θα είναι η έκβασις του πολέμου».
Έτσι, ενώ απουσιάζει κάθε αναφορά στην κατοχή και στην οργάνωση της αντίστασης, η Διακήρυξη αναφέρεται σαφώς στην επιδίωξη της οριστικής κατάργησης του βασιλικού θεσμού και της πολιτικής επικράτησης των δυνάμεων του βενιζελισμού, ακόμη κι αν ο πόλεμος λήξει με νίκη των δυνάμεων του φασιστικού Άξονα. Η αναφορά στον σοσιαλισμό ήταν συνήθης σε ολόκληρο, σχεδόν, το ιδεολογικοπολιτικό φάσμα της εποχής.
Ο επικεφαλής του ΕΔΕΣ υπήρξε μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του βενιζελικού χώρου. Έχοντας υπάρξει στενός συνεργάτης του Θεόδωρου Πάγκαλου κατά τη δικτατορία του 1925-26, θα επιχειρήσει στρατιωτικό κίνημα μετά την ανατροπή του και θα εμπλακεί και σε πολλές άλλες συνωμοτικές δραστηριότητες, συνεργαζόμενος ακόμη και με φιλοβασιλικούς, μέχρι και στο αποτυχημένο κίνημα του Πλαστήρα το 1935.
Το 1937 θα συμμετάσχει την ίδρυση του ομώνυμου αντιδικτατορικού ΕΔΕΣ, που δρούσε κυρίως στη Γαλλία, υπό την ηγεσία του Πλαστήρα, αλλά αμέσως μετά τη γερμανική επίθεση της 6ης Απριλίου 1941 θα φυλακιστεί ως γερμανόφιλος. Η δίωξή του δεν πρέπει να είναι άσχετη με την τοποθέτηση του Πλαστήρα υπέρ του συμβιβασμού με τη φασιστική Ιταλία κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, με τη μεσολάβηση της Γερμανίας. Η τοποθέτηση αυτή έγινε γνωστή δημοσίως το 1945, αλλά ήδη τη γνώριζαν οι ελληνικές και βρετανικές υπηρεσίες. Έχοντας αποφυλακιστεί με την κατάληψη της Αθήνας από τους Γερμανούς, ο Ζέρβας θα τεθεί επικεφαλής του ΕΔΕΣ, αν και τυπικά ως ηγέτης εμφανιζόταν ο Πλαστήρας.
Αντίβαρο του ΕΑΜ στις συνοικίες
Κύρια επιδίωξη του ΕΔΕΣ κατά τους πρώτους μήνες μετά την ίδρυσή του ήταν η συσπείρωση των οπαδών του βενιζελισμού, κυρίως στις προσφυγικές συνοικίες, όπου είχε αρχίσει ν’ αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα του ΕΑΜ. Στην κατεύθυνση αυτή επιχειρούνταν η αξιοποίηση του κύρους του Πλαστήρα μεταξύ των προσφύγων και η ανάθεση από την κυβέρνηση Τσολάκογλου της διανομής του ψωμιού των φούρνων σε αξιωματικούς, πολλοί από τους οποίους είχαν ενταχθεί ήδη στον ΕΔΕΣ.
Φυσικά, ο ΕΔΕΣ έχασε αυτή τη μάχη, καθώς το ΕΑΜ πρωτοστάτησε στον αγώνα για την επιβίωση κατά τον κρίσιμο και τραγικό χειμώνα του 1941-42 και των μαζικών θανάτων από πείνα. Οι θολές αναφορές στον σοσιαλισμό από τους εδεσίτες αξιωματικούς δεν έπειθαν εκείνο τον κόσμο της βιοπάλης και της στέρησης, που έβλεπε να στέκουν δίπλα του και να οργανώνουν τον αγώνα του οι κομμουνιστές, άνθρωποι που ήταν σάρκα από τη σάρκα του και που επί χρόνια ήταν αντιμέτωποι με χίλιες μύριες διώξεις, αγωνιζόμενοι για τα λαϊκά συμφέροντα.
Η έξοδος στο βουνό
Η ανακοίνωση της ίδρυσης του ΕΛΑΣ, τον Φεβρουάριο 1942, και η εμφάνιση των ελασιτών στη Ρούμελη, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, την άνοιξη, θορύβησε τους Βρετανούς, οι οποίοι μέχρι τότε ενίσχυαν αντιστασιακές οργανώσεις που δρούσαν στην κατεύθυνση της κατασκοπείας και των σαμποτάζ. Πρότειναν, κατά συνέπεια, στον Ζέρβα την έξοδό του στο βουνό και την οργάνωση αντάρτικου σε αντιστάθμισμα του ΕΛΑΣ.
Όπως προκύπτει από πολλές μαρτυρίες, ο Ζέρβας δέχτηκε τη βρετανική πρόταση, που συνοδεύτηκε και από γενναία χρηματοδότηση, αλλά η έξοδός του στο βουνό δεν έγινε παρά μόνο μετά από εκβιασμό, με την απειλή του χαρακτηρισμού του ως καταχραστή των χρημάτων που προορίζονταν για την αντίσταση, ακόμη και με την κατάδοσή του, ως συνωμότη, στους Γερμανούς.
Έτσι, ενώ απουσιάζει κάθε αναφορά στην κατοχή και στην οργάνωση της αντίστασης, η Διακήρυξη αναφέρεται σαφώς στην επιδίωξη της οριστικής κατάργησης του βασιλικού θεσμού και της πολιτικής επικράτησης των δυνάμεων του βενιζελισμού, ακόμη κι αν ο πόλεμος λήξει με νίκη των δυνάμεων του φασιστικού Άξονα. Η αναφορά στον σοσιαλισμό ήταν συνήθης σε ολόκληρο, σχεδόν, το ιδεολογικοπολιτικό φάσμα της εποχής.
 |
| Ο Ναπολέων Ζέρβας |
Ο επικεφαλής του ΕΔΕΣ υπήρξε μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του βενιζελικού χώρου. Έχοντας υπάρξει στενός συνεργάτης του Θεόδωρου Πάγκαλου κατά τη δικτατορία του 1925-26, θα επιχειρήσει στρατιωτικό κίνημα μετά την ανατροπή του και θα εμπλακεί και σε πολλές άλλες συνωμοτικές δραστηριότητες, συνεργαζόμενος ακόμη και με φιλοβασιλικούς, μέχρι και στο αποτυχημένο κίνημα του Πλαστήρα το 1935.
Το 1937 θα συμμετάσχει την ίδρυση του ομώνυμου αντιδικτατορικού ΕΔΕΣ, που δρούσε κυρίως στη Γαλλία, υπό την ηγεσία του Πλαστήρα, αλλά αμέσως μετά τη γερμανική επίθεση της 6ης Απριλίου 1941 θα φυλακιστεί ως γερμανόφιλος. Η δίωξή του δεν πρέπει να είναι άσχετη με την τοποθέτηση του Πλαστήρα υπέρ του συμβιβασμού με τη φασιστική Ιταλία κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, με τη μεσολάβηση της Γερμανίας. Η τοποθέτηση αυτή έγινε γνωστή δημοσίως το 1945, αλλά ήδη τη γνώριζαν οι ελληνικές και βρετανικές υπηρεσίες. Έχοντας αποφυλακιστεί με την κατάληψη της Αθήνας από τους Γερμανούς, ο Ζέρβας θα τεθεί επικεφαλής του ΕΔΕΣ, αν και τυπικά ως ηγέτης εμφανιζόταν ο Πλαστήρας.
Αντίβαρο του ΕΑΜ στις συνοικίες
Κύρια επιδίωξη του ΕΔΕΣ κατά τους πρώτους μήνες μετά την ίδρυσή του ήταν η συσπείρωση των οπαδών του βενιζελισμού, κυρίως στις προσφυγικές συνοικίες, όπου είχε αρχίσει ν’ αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα του ΕΑΜ. Στην κατεύθυνση αυτή επιχειρούνταν η αξιοποίηση του κύρους του Πλαστήρα μεταξύ των προσφύγων και η ανάθεση από την κυβέρνηση Τσολάκογλου της διανομής του ψωμιού των φούρνων σε αξιωματικούς, πολλοί από τους οποίους είχαν ενταχθεί ήδη στον ΕΔΕΣ.
Φυσικά, ο ΕΔΕΣ έχασε αυτή τη μάχη, καθώς το ΕΑΜ πρωτοστάτησε στον αγώνα για την επιβίωση κατά τον κρίσιμο και τραγικό χειμώνα του 1941-42 και των μαζικών θανάτων από πείνα. Οι θολές αναφορές στον σοσιαλισμό από τους εδεσίτες αξιωματικούς δεν έπειθαν εκείνο τον κόσμο της βιοπάλης και της στέρησης, που έβλεπε να στέκουν δίπλα του και να οργανώνουν τον αγώνα του οι κομμουνιστές, άνθρωποι που ήταν σάρκα από τη σάρκα του και που επί χρόνια ήταν αντιμέτωποι με χίλιες μύριες διώξεις, αγωνιζόμενοι για τα λαϊκά συμφέροντα.
Η έξοδος στο βουνό
Η ανακοίνωση της ίδρυσης του ΕΛΑΣ, τον Φεβρουάριο 1942, και η εμφάνιση των ελασιτών στη Ρούμελη, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, την άνοιξη, θορύβησε τους Βρετανούς, οι οποίοι μέχρι τότε ενίσχυαν αντιστασιακές οργανώσεις που δρούσαν στην κατεύθυνση της κατασκοπείας και των σαμποτάζ. Πρότειναν, κατά συνέπεια, στον Ζέρβα την έξοδό του στο βουνό και την οργάνωση αντάρτικου σε αντιστάθμισμα του ΕΛΑΣ.
Όπως προκύπτει από πολλές μαρτυρίες, ο Ζέρβας δέχτηκε τη βρετανική πρόταση, που συνοδεύτηκε και από γενναία χρηματοδότηση, αλλά η έξοδός του στο βουνό δεν έγινε παρά μόνο μετά από εκβιασμό, με την απειλή του χαρακτηρισμού του ως καταχραστή των χρημάτων που προορίζονταν για την αντίσταση, ακόμη και με την κατάδοσή του, ως συνωμότη, στους Γερμανούς.
Η έξοδος στο βουνό έγινε τον Ιούλιο 1942.
Ενισχυμένος οικονομικά από τους Βρετανούς και στηριζόμενος σε τοπικούς πολιτικούς παράγοντες, ο Ζέρβας συγκρότησε ανταρτοομάδες σε μεγάλο μέρος της Ηπείρου και της Αιτωλοακαρνανίας, και στις γραμμές τους συνέρρευσαν τόσο αγνοί πατριώτες, που ήθελαν να πολεμήσουν τον κατακτητή, όσο και τυχοδιώκτες, που δελεάστηκαν από τις αγγλικές λίρες.
Χαρακτηριστικό είναι τραγούδι των ίδιων των εδεσιτών:
«Ο Ζέρβας πάει στην Ήπειρο κι ο Χούτας πάει στο Βάλτο
κι ο Καραμπέκιος κίνησε χωριά του Ξηρομέρου.
Όπλα μοιράζουν στα παιδιά και λίρες στις κουμπάρες».
Χαρακτηριστικό είναι τραγούδι των ίδιων των εδεσιτών:
«Ο Ζέρβας πάει στην Ήπειρο κι ο Χούτας πάει στο Βάλτο
κι ο Καραμπέκιος κίνησε χωριά του Ξηρομέρου.
Όπλα μοιράζουν στα παιδιά και λίρες στις κουμπάρες».
Όπως αναφέρει ο μελετητής της ιστορίας του ΕΔΕΣ και επιμελητής των «Ημερολογίων» του Ζέρβα, Βαγγέλης Τζούκας, «ο Ζέρβας εξ αρχής – και το τονίζω αυτό – ανεβαίνει στο βουνό με κύρια επιδίωξή του να αντιμετωπίσει αυτό που θεωρεί «κομμουνιστική απειλή».
 |
| Ο Κομνηνός Πυρομάγλου μιλάει σε συγκέντρωση του ΕΔΕΣ |
Ο διμέτωπος αγώνας
Εντούτοις, ο αντικομμουνιστικός-αντιεαμικός προσανατολισμός του ΕΔΕΣ διαφοροποιείται σαφέστατα από αυτόν εκείνων που είχαν τεθεί στην υπηρεσία των κατακτητών. Εξαρτώμενος και καθοδηγούμενος από τους Βρετανούς, και ανεξαρτήτως των προθέσεων του επικεφαλής του, ο ΕΔΕΣ ήταν πρωτίστως μια αντικατοχική-αντιστασιακή οργάνωση, που ταυτόχρονα επιδίωκε τον περιορισμό της δύναμης και της επιρροής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.
Ήταν πολλές οι μάχες που δόθηκαν από τους αντάρτες του ΕΔΕΣ ( των Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών – ΕΟΕΑ) κατά των ιταλών και γερμανών κατακτητών, με κορυφαία τη Μάχη της Μενίνας κατά Γερμανών και Τσάμηδων, στις 17 Αυγούστου 1944, και μεγάλος ο φόρος αίματος. Έτσι, δεν είναι μόνο ανιστόρητη αλλά και ηθικά επιλήψιμη η ταύτιση του συνόλου των μαχητών του ΕΔΕΣ μ’ αυτούς που πήραν τα όπλα μόνο και μόνο για να χτυπήσουν το εαμικό κίνημα. Τμήμα του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον ίδιο τον Ζέρβα, είχε συμμετάσχει, άλλωστε, από κοινού με τον ΕΛΑΣ, και στην ανατίναξη της γέφυρας στον Γοργοπόταμο.
Καθώς στόχος των Βρετανών και της ηγεσίας του ΕΔΕΣ ήταν η ανάπτυξη αντάρτικου, που θα πολεμούσε μεν τους κατακτητές αλλά θα ανέτρεπε και την ισορροπία δυνάμεων σε βάρος του ΕΛΑΣ, δεν άργησαν και οι ένοπλες αντιπαραθέσεις μεταξύ των δύο αντάρτικων στρατών, που εντάθηκαν από τον Οκτώβριο 1943. Στις αντιπαραθέσεις αυτές σχεδόν πάντα υπερίσχυε ο ΕΛΑΣ, έτσι ώστε ο χώρος δράσης του ΕΔΕΣ να περιοριστεί στην αρχική περιοχή όπου είχε αναπτυχθεί. Με τη Συμφωνία, μάλιστα, της Πλάκας, τον Φεβρουάριο 1944, ορίστηκε ως όριο ο ποταμός Άραχθος.
Κατά τις ένοπλες συγκρούσεις με τον ΕΛΑΣ αναφέρονται και περιπτώσεις συνδιαλλαγής του Ζέρβα με τις γερμανικές στρατιωτικές αρχές. Έχει δημοσιευτεί πλήθος σχετικών μαρτυριών, όσο κι αν δεν είναι πάντα εύκολη η διασταύρωση και επιβεβαίωσή τους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκρουση του ΕΔΕΣ του βουνού με τον ΕΔΕΣ της Αθήνας. Καθώς ο Ζέρβας προκρίνει έμπρακτα την ένοπλη αντιστασιακή δράση, η μεγάλη πλειονότητα των συνεργατών του στην Αθήνα διαφοροποιείται, επιμένοντας στον αρχικό προσανατολισμό της οργάνωσης. Η σύγκρουση ξεσπάει το φθινόπωρο του 1943, όταν μεγάλος αριθμός στελεχών του ΕΔΕΣ της Αθήνας, στρατιωτικοί στο σύνολό τους (Απόστολος Παπαγεωργίου, Χαράλαμπος Παπαθανασόπουλος κ.ά.), έχοντας αναγνωρίσει ως επικεφαλής της οργάνωσης τον Στυλιανό Γονατά, πρωτοστατούν στην ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας. Και ενώ αποκηρύσσονται από τον Ζέρβα, δεν διστάζουν να προχωρήσουν και σε δολοφονίες στελεχών του ΕΔΕΣ Αθήνας που αντιτάσσονταν στη συνεργασία με τους κατακτητές, με πιο σημαντική αυτή του δικηγόρου Δημήτρη Γιαννακόπουλου.
Το κρίσιμο καλοκαίρι του 1944 ο ΕΔΕΣ διέθετε δύναμη περίπου 8.000 μαχητών, σχεδόν στο σύνολό τους στην Ήπειρο. Τότε είναι που θα πραγματοποιήσει και τις μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των Αλβανών Τσάμηδων της Θεσπρωτίας, που δεν στράφηκαν μόνο κατά των συνεργατών των κατακτητών, αλλά προσέλαβαν χαρακτήρα εθνοκάθαρσης, στρεφόμενες κατά του συνόλου της μειονότητας, που υποχρεώθηκε να διαφύγει στην Αλβανία.
Κατά την Απελευθέρωση θα εμφανιστούν ως τμήματα του ΕΔΕΣ ακόμη και ένοπλες οργανώσεις δωσιλόγων, σε διάφορα μέρη της χώρας κι αυτό θα εντείνει τις κατηγορίες του ΕΑΜ ως προς τον πραγματικό χαρακτήρα της οργάνωσης του Ζέρβα.
Ο Χαράλαμπος Παπαθασόπουλος ηγετικό στέλεχος του δωσιλογικού ΕΔΕΣ Αθήνας και των Ταγμάτων Ασφαλείας, με τον Ιωάννη Ράλλη
Εντούτοις, ο αντικομμουνιστικός-αντιεαμικός προσανατολισμός του ΕΔΕΣ διαφοροποιείται σαφέστατα από αυτόν εκείνων που είχαν τεθεί στην υπηρεσία των κατακτητών. Εξαρτώμενος και καθοδηγούμενος από τους Βρετανούς, και ανεξαρτήτως των προθέσεων του επικεφαλής του, ο ΕΔΕΣ ήταν πρωτίστως μια αντικατοχική-αντιστασιακή οργάνωση, που ταυτόχρονα επιδίωκε τον περιορισμό της δύναμης και της επιρροής του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.
Ήταν πολλές οι μάχες που δόθηκαν από τους αντάρτες του ΕΔΕΣ ( των Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών – ΕΟΕΑ) κατά των ιταλών και γερμανών κατακτητών, με κορυφαία τη Μάχη της Μενίνας κατά Γερμανών και Τσάμηδων, στις 17 Αυγούστου 1944, και μεγάλος ο φόρος αίματος. Έτσι, δεν είναι μόνο ανιστόρητη αλλά και ηθικά επιλήψιμη η ταύτιση του συνόλου των μαχητών του ΕΔΕΣ μ’ αυτούς που πήραν τα όπλα μόνο και μόνο για να χτυπήσουν το εαμικό κίνημα. Τμήμα του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον ίδιο τον Ζέρβα, είχε συμμετάσχει, άλλωστε, από κοινού με τον ΕΛΑΣ, και στην ανατίναξη της γέφυρας στον Γοργοπόταμο.
Καθώς στόχος των Βρετανών και της ηγεσίας του ΕΔΕΣ ήταν η ανάπτυξη αντάρτικου, που θα πολεμούσε μεν τους κατακτητές αλλά θα ανέτρεπε και την ισορροπία δυνάμεων σε βάρος του ΕΛΑΣ, δεν άργησαν και οι ένοπλες αντιπαραθέσεις μεταξύ των δύο αντάρτικων στρατών, που εντάθηκαν από τον Οκτώβριο 1943. Στις αντιπαραθέσεις αυτές σχεδόν πάντα υπερίσχυε ο ΕΛΑΣ, έτσι ώστε ο χώρος δράσης του ΕΔΕΣ να περιοριστεί στην αρχική περιοχή όπου είχε αναπτυχθεί. Με τη Συμφωνία, μάλιστα, της Πλάκας, τον Φεβρουάριο 1944, ορίστηκε ως όριο ο ποταμός Άραχθος.
Κατά τις ένοπλες συγκρούσεις με τον ΕΛΑΣ αναφέρονται και περιπτώσεις συνδιαλλαγής του Ζέρβα με τις γερμανικές στρατιωτικές αρχές. Έχει δημοσιευτεί πλήθος σχετικών μαρτυριών, όσο κι αν δεν είναι πάντα εύκολη η διασταύρωση και επιβεβαίωσή τους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκρουση του ΕΔΕΣ του βουνού με τον ΕΔΕΣ της Αθήνας. Καθώς ο Ζέρβας προκρίνει έμπρακτα την ένοπλη αντιστασιακή δράση, η μεγάλη πλειονότητα των συνεργατών του στην Αθήνα διαφοροποιείται, επιμένοντας στον αρχικό προσανατολισμό της οργάνωσης. Η σύγκρουση ξεσπάει το φθινόπωρο του 1943, όταν μεγάλος αριθμός στελεχών του ΕΔΕΣ της Αθήνας, στρατιωτικοί στο σύνολό τους (Απόστολος Παπαγεωργίου, Χαράλαμπος Παπαθανασόπουλος κ.ά.), έχοντας αναγνωρίσει ως επικεφαλής της οργάνωσης τον Στυλιανό Γονατά, πρωτοστατούν στην ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας. Και ενώ αποκηρύσσονται από τον Ζέρβα, δεν διστάζουν να προχωρήσουν και σε δολοφονίες στελεχών του ΕΔΕΣ Αθήνας που αντιτάσσονταν στη συνεργασία με τους κατακτητές, με πιο σημαντική αυτή του δικηγόρου Δημήτρη Γιαννακόπουλου.
Το κρίσιμο καλοκαίρι του 1944 ο ΕΔΕΣ διέθετε δύναμη περίπου 8.000 μαχητών, σχεδόν στο σύνολό τους στην Ήπειρο. Τότε είναι που θα πραγματοποιήσει και τις μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των Αλβανών Τσάμηδων της Θεσπρωτίας, που δεν στράφηκαν μόνο κατά των συνεργατών των κατακτητών, αλλά προσέλαβαν χαρακτήρα εθνοκάθαρσης, στρεφόμενες κατά του συνόλου της μειονότητας, που υποχρεώθηκε να διαφύγει στην Αλβανία.
Κατά την Απελευθέρωση θα εμφανιστούν ως τμήματα του ΕΔΕΣ ακόμη και ένοπλες οργανώσεις δωσιλόγων, σε διάφορα μέρη της χώρας κι αυτό θα εντείνει τις κατηγορίες του ΕΑΜ ως προς τον πραγματικό χαρακτήρα της οργάνωσης του Ζέρβα.
Ο Χαράλαμπος Παπαθασόπουλος ηγετικό στέλεχος του δωσιλογικού ΕΔΕΣ Αθήνας και των Ταγμάτων Ασφαλείας, με τον Ιωάννη Ράλλη
Η πραγματική και η τυπική διάλυση
Όταν θα ξεσπάσει στην Αθήνα η σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944, ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τους Άρη Βελουχιώτη και Στέφανο Σαράφη, θα στραφούν κατά του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο. Επρόκειτο για μια κίνηση που απέβλεπε στην εξουδετέρωση του κινδύνου υποστήριξης από τον ΕΔΕΣ ενδεχόμενης απόβασης βρετανικών δυνάμεων από την Ιταλία. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ διαλύθηκαν και αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Κέρκυρα. Εντούτοις, η απασχόληση στο μέτωπο της Ηπείρου των επικεφαλής του ΕΛΑΣ και ισχυρών δυνάμεών του που θα μπορούσαν να ενισχύσουν καθοριστικά τη Μάχη της Αθήνας, θεωρείται ένα από τα πιο σοβαρά λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ κατά τα Δεκεμβριανά.
Η αποστράτευση των μαχητών του ΕΔΕΣ έγινε ταυτόχρονα με την αποστράτευση των ελασιτών μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο 1945. Μόνο που ενώ τους ελασίτες τους ανέμεναν διώξεις, δολοφονίες, φυλακίσεις και εκτελέσεις, οι εδεσίτες τιμήθηκαν ως αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και πολλοί απ’ αυτούς εντάχθηκαν στις ένοπλες δυνάμεις και κυρίως στα σώματα ασφαλείας.
Από την ηγεσία του ΕΔΕΣ πολλοί ήταν αυτοί (όπως ο ίδιος ο Ζέρβας, ο Στυλιανός Χούτας, ο Αλέξανδρος Παπαδόπουλος, που θα γίνει και υπουργός της κυβέρνησης Μαρκεζίνη επί Χούντας, κ.ά.) που έκαναν πολιτική καριέρα. Άλλοι θα αποσυρθούν από τον δημόσιο βίο, ενώ κάποιοι (όπως ο υπαρχηγός της οργάνωσης Κομνηνός Πυρομάγλου, οι στρατηγοί Νικόλαος Κοσίντας και Βασίλης Καμάρας κ.ά.) θα βρεθούν στο πλευρό της Αριστεράς, αγωνιζόμενοι για τη δημοκρατία και την αναγνώριση των αγώνων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
Όταν θα ξεσπάσει στην Αθήνα η σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944, ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τους Άρη Βελουχιώτη και Στέφανο Σαράφη, θα στραφούν κατά του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο. Επρόκειτο για μια κίνηση που απέβλεπε στην εξουδετέρωση του κινδύνου υποστήριξης από τον ΕΔΕΣ ενδεχόμενης απόβασης βρετανικών δυνάμεων από την Ιταλία. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ διαλύθηκαν και αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Κέρκυρα. Εντούτοις, η απασχόληση στο μέτωπο της Ηπείρου των επικεφαλής του ΕΛΑΣ και ισχυρών δυνάμεών του που θα μπορούσαν να ενισχύσουν καθοριστικά τη Μάχη της Αθήνας, θεωρείται ένα από τα πιο σοβαρά λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ κατά τα Δεκεμβριανά.
Η αποστράτευση των μαχητών του ΕΔΕΣ έγινε ταυτόχρονα με την αποστράτευση των ελασιτών μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο 1945. Μόνο που ενώ τους ελασίτες τους ανέμεναν διώξεις, δολοφονίες, φυλακίσεις και εκτελέσεις, οι εδεσίτες τιμήθηκαν ως αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και πολλοί απ’ αυτούς εντάχθηκαν στις ένοπλες δυνάμεις και κυρίως στα σώματα ασφαλείας.
Από την ηγεσία του ΕΔΕΣ πολλοί ήταν αυτοί (όπως ο ίδιος ο Ζέρβας, ο Στυλιανός Χούτας, ο Αλέξανδρος Παπαδόπουλος, που θα γίνει και υπουργός της κυβέρνησης Μαρκεζίνη επί Χούντας, κ.ά.) που έκαναν πολιτική καριέρα. Άλλοι θα αποσυρθούν από τον δημόσιο βίο, ενώ κάποιοι (όπως ο υπαρχηγός της οργάνωσης Κομνηνός Πυρομάγλου, οι στρατηγοί Νικόλαος Κοσίντας και Βασίλης Καμάρας κ.ά.) θα βρεθούν στο πλευρό της Αριστεράς, αγωνιζόμενοι για τη δημοκρατία και την αναγνώριση των αγώνων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.
πηγή: exodospress.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου