Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΑΝ ΜΕΣΟ ΠΑΛΗΣ

Anton Pannekoek

Tο άρθρο αυτό του Anton Pannekoek δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στοPersdienst van de Groep van Internationale Communisten, Νο.7, 1933

Η εκτίμηση της πυρπόλησης του Ράιχσταγκ στον αριστερό κομμουνιστικό τύπο για άλλη μια φορά μάς οδηγεί στο να θέσουμε άλλα ερωτήματα. Μπορεί η καταστροφή να είναι ένα μέσο πάλης για τους εργάτες;

Πρώτα απ” όλα, πρέπει να πούμε πως κανείς δεν θα χύσει ούτε ένα δάκρυ πάνω στα ερείπια του Ράιχσταγκ. Ήταν ένα από τα πιο άσχημα κτίρια στη σύγχρονη Γερμανία, μια πομπώδης εικόνα της Αυτοκρατορίας του 1871. Αλλά υπάρχουν και άλλα πιο όμορφα κτίρια, και μουσεία γεμάτα με καλλιτεχνικούς θησαυρούς. Όταν ένα απελπισμένο προλεταριάτο καταστρέφει κάτι πολύτιμο προκειμένου να πάρει εκδίκηση για την καπιταλιστική κυριαρχία, πώς θα πρέπει να το αξιολογήσουμε αυτό;

Από επαναστατική σκοπιά, η χειρονομία του φαίνεται άνευ σημασίας και από διαφορετικές οπτικές γωνίες θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια αρνητική χειρονομία. Την αστική τάξη δεν την αγγίζει καν αυτό από τη στιγμή που ήδη ασταμάτητα έχει καταστρέψει τόσα πολλά πράγματα οπουδήποτε αφορούσε τα κέρδη της, και τοποθετεί την αξία των χρημάτων πάνω απ” όλα. Μια τέτοια χειρονομία αγγίζει ιδιαίτερα τα πιο περιορισμένα κοινωνικά επίπεδα των καλλιτεχνών, ερασιτέχνες όμορφων πραγμάτων, οι καλύτεροι από τους οποίους έχουν συχνά αντι-καπιταλιστικά αισθήματα, και μερικοί από αυτούς (όπως ο Γουίλιαμ Μόρρις και ο Χέρμαν Γκόρτερ) πολέμησαν στο πλευρό των εργατών. Αλλά σε κάθε περίπτωση, υπάρχει κάποιος λόγος να πάρει κανείς εκδίκηση απ” την αστική τάξη; Μήπως η αστική τάξη είναι αυτή που έχει το καθήκον να φέρει το σοσιαλισμό αντί του καπιταλισμού;

Eίναι ο ρόλος της να διατηρεί όλες τις δυνάμεις του καπιταλισμού επί τόπου· η καταστροφή όλων είναι το καθήκον των προλετάριων. Κατά συνέπεια αν κάποιος μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος της διατήρησης του καπιταλισμού, είναι περισσότερο η ίδια η εργατική τάξη που έχει παραμελήσει τον αγώνα τόσο πολύ. Τέλος, από ποιόν αφαιρεί κανείς κάτι μέσω της καταστροφής του; Από τους νικηφόρους προλετάριους που μια μέρα θα είναι κύριοι όλων αυτών.

Φυσικά, κάθε επαναστατική ταξική πάλη, όταν λαμβάνει τη μορφή εμφυλίου πολέμου, πάντοτε θα προκαλέσει καταστροφή. Σε κάθε πόλεμο είναι αναγκαίο να καταστραφούν τα σημεία υποστήριξης του εχθρού. Ακόμα και αν ο νικητής προσπαθεί να αποφύγει την καταστροφή, ο ηττημένος θα μπει στον πειρασμό να προκαλέσει άσκοπη καταστροφή από καθαρή έχθρα. Πρέπει να αναμένεται ότι προς το τέλος του αγώνα η παρακμασμένη αστική τάξη θα προκαλέσει εκτεταμένες καταστροφές. Από την άλλη πλευρά, για την εργατική τάξη, η τάξη που θα πάρει τον έλεγχο σιγά-σιγά, η καταστροφή δεν θα είναι πλέον ένα μέσο πάλης. Αντιθέτως θα προσπαθήσει να κληροδοτήσει έναν κόσμο όσο το δυνατόν πιο πλούσιο και ακέραιο στους απογόνους του, στη μελλοντική ανθρωπότητα. Αυτό έχει σημασία όχι μόνο για τα τεχνικά μέσα που μπορούν να βελτιώσουν και να τελειοποιήσουν, αλλά ειδικότερα για τα μνημεία και τις μνήμες των προηγούμενων γενεών που δεν μπορούν να ξαναχτιστούν.

Θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι μια νέα ανθρωπότητα, οι φορείς μιας απαράμιλλης ελευθερίας και αδελφοσύνης, θα δημιουργήσει πράγματα πολύ πιο όμορφα και επιβλητικά από αυτά των περασμένων αιώνων. Και επιπλέον ότι η πρόσφατα απελευθερωμένη ανθρωπότητα θα θελήσει να κάνει τα απομεινάρια του παρελθόντος, που αντιπροσωπεύουν την πάλαι ποτέ κατάσταση δουλείας, να εξαφανιστούν. Αυτό είναι επίσης εκείνο που η επαναστατική αστική τάξη έκανε – ή προσπάθησε να κάνει. Γι” αυτούς, όλη η παρελθούσα ιστορία δεν ήταν τίποτα άλλο παρά το σκοτάδι της άγνοιας και της δουλείας, ενώ αντιθέτως η επανάσταση ήταν αφιερωμένη στη λογική, τη γνώση, την αρετή και την ελευθερία. Το προλεταριάτο, αντίθετα, θεωρεί την ιστορία των προγόνων του αρκετά διαφορετικά. Με βάση το μαρξισμό που βλέπει την ανάπτυξη της κοινωνίας ως μια διαδοχή των μορφών παραγωγής, βλέπει μια μακρά και σκληρή προσάρτηση της ανθρωπότητας επί τη βάση της ανάπτυξης της εργασίας, των εργαλείων και των μορφών εργασίας προς μια συνεχώς αυξανόμενη παραγωγικότητα, πρώτα μέσω της απλής πρωτόγονης κοινωνίας, έπειτα μέσα από ταξικές κοινωνίες με την ταξική τους πάλη, μέχρι τη στιγμή όταν μέσα απ” τον κομμουνισμό ο άνθρωπος γίνεται ο κύριος της μοίρας του. Και σε κάθε περίοδο της ανάπτυξης, το προλεταριάτο βρίσκει χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ίδια του τη φύση.

Στη βαρβαρική προϊστορία: τα αισθήματα της αδελφοσύνης και της ηθικής τής αλληλεγγύης του πρωτόγονου κομμουνισμού. Στη μικροαστική χειρωνακτική εργασία: η αγάπη της εργασίας που εκφράστηκε στην ομορφιά των κτισμάτων και τα σκεύη καθημερινής χρήσης που οι απόγονοί τους θεωρούν ως ασύγκριτα αριστουργήματα. Στην ανερχόμενη αστική τάξη: η περίφανη αίσθηση της ελευθερίας που διακήρυξε τα δικαιώματα του ανθρώπου και εκφράστηκε στα μεγαλύτερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στον καπιταλισμό: η γνώση της φύσης, η ανεκτίμητη ανάπτυξη της φυσικής επιστήμης η οποία επέτρεψε στον άνθρωπο, μέσω της τεχνολογίας, να κυριαρχήσει τη φύση και τη μοίρα του.

Στο έργο όλων αυτών των περιόδων, αυτά τα επιβλητικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν περισσότερο ή λιγότερο στενά συνδεδεμένα με την αναλγησία, τη δεισιδαιμονία και τον εγωκεντρισμό. Είναι ακριβώς αυτές οι φαυλότητες που πολεμάμε, που είναι ένα εμπόδιο για μας και που ως εκ τούτου μισούμε. Η αντίληψή μας της ιστορίας μάς διδάσκει ότι αυτά τα ελαττώματα θα πρέπει να κατανοηθούν ως φυσικά στάδια της ανάπτυξης, ως η έκφραση της πάλης για ζωή από ανθρώπους όχι πλήρως ανθρώπινους, σε μια πανίσχυρη φύση και σε μια κοινωνία που η αντίληψη τους το “σκασε.

Για την απελευθερωμένη ανθρωπότητα τα επιβλητικά πράγματα που δημιούργησαν παρ” όλα τα άλλα θα παραμείνουν ένα σύμβολο της αδυναμίας τους, αλλά ταυτόχρονα και ένα μνημείο της αντοχής τους, και αξίζει να διατηρηθούν προσεκτικά. Σήμερα, είναι η αστική τάξη που τα κατέχει όλα αυτά, αλλά για μας είναι η ιδιοκτησία της συλλογικότητας που θα απελευθερώσουμε για να τη μεταβιβάσουμε στις μελλοντικές γενιές όσο το δυνατόν πιο ακέραια.