Μαρξ vs Μπακούνιν

Η θυελλώδης σχέση μεταξύ Marx και Bakunin είναι μια αρκετά γνωστή υπόθεση της ιστορίας του δυτικού σοσιαλισμού. Σαν συνιδρυτικά μέλη της Διεθνής Ένωσης των Εργαζομένων, φαίνονται να αφιερώνουν τόση ενέργεια ο ένας ενάντια του άλλου όση για τον κοινό εχθρό τους, το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, που κατέληξε στην επιτυχή εκστρατεία του Marx να αποβάλει τον Bakunin από την οργάνωση. Οι κατά περιόδους εγκάρδιες σχέσεις, εντούτοις υποκρύπταν προσβλητικές αμοιβαίες αξιολογήσεις. Σύμφωνα με τον Marx,ο Bakunin ήταν "ένα άτομο απαλλαγμένο θεωρητικής γνώσης" και ήταν "στο στοιχείο του ως ραδιούργος",  ενώ ο Bakunin θεωρούσε ότι "... το ένστικτο της ελευθερίας λείπει σε αυτόν [ για τον Marx ] παραμένει από το κεφάλι μέχρι τα πόδια, ένας εξουσιαστής".

Για μερικούς, η ένταση της σύγκρουσης ήταν αινιγματική, δεδομένου ότι και οι δύο συγγραφείς φαίνονται να παλεύουν για τους ίδιους στόχους. Πεπεισμένοι ότι η κεφαλαιοκρατία υποστηρίζεται στην εκμετάλλευση των εργαζομένων από τους κεφαλαιοκράτες, αφιερώθηκαν εξίσου στην πάλη για μια σοσιαλιστική κοινωνία όπου οι οικονομικές τάξεις θα καταργούνταν και όλα τα άτομα θα είχαν την ευκαιρία να αναπτύξουν όλες τις δημιουργικές ικανότητές τους.

Ως εκ τούτου, και οι δύο βλέπαν τον σοσιαλισμό ως εξάλειψη του καμερισμού εργασίας, ειδικά μεταξύ της διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας, και μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. Με άλλα λόγια, η διαδικασία της εργασίας επρόκειτο να μετασχηματιστεί έτσι ώστε όλοι οι εργαζόμενοι να έπαιρναν έναν ενεργό ρόλο στην οργάνωση, το σχέδιο και την εφαρμογή της. Επιπλέον, και οι δύο υποστήριξαν ότι οι αταπιεσμένοι πρέπει να ελευθερωθούν από μόνοι τους – και όχι να αναμείνουν για οποιεσδήποτε γενναιοδωρίες από τα μέλη της κυρίαρχης, κεφαλαιοκρατικής τάξης και για να ασφαλίσει την επιτυχία της, η επανάσταση πρέπει να λάβει μιας διεθνής διάσταση. Τέλος, συμφωνούσαν ότι το κράτος ήταν ένα όργανο ταξικής καταπίεσης, όχι κάποιο ουδέτερο όργανο που αντιπροσώπευσε δίκαια το συμφέροντα του καθενός, και σε τελική ανάλυση πρέπει να καταργηθεί. Η Κομμούνα το 1871 στο Παρίσι πρόσφερε, κατά την άποψή τους, ένα πρότυπο που πρέπει να μιμηθεί.

Εντούτοις, το βαθύτερο σημείο διαφωνίας τους στράφηκε στις συγκρουόμενες αναλύσεις τους για το κράτος. Ειδικότερα,

ενώ ο Marx ο προέβλεπε ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ της κεφαλαιοκρατίας και μια πλήρως ώριμης κομμουνιστικής κοινωνία, που περιλάμβανε ένα κράτος υπό την μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου (δηλ., ένα κράτος των εργαζομένων),

ο Bakunin απέρριψε σθεναρά την καθιέρωση οποιουδήποτε είδους κράτους, συμπεριλαμβανομένου ενός κράτους των εργαζομένων. Στην πραγματικότητα, αυτή η απόρριψη είναι η αρχή καθορισμού της σχολής του αναρχισμού, ένας όρος που μεταφράζει κυριολεκτικά ως "καμία κυβέρνηση". Για τον Bakunin, η μόνη συνεπής, επαναστατική επιλογή ήταν να κινηθεί αμέσως προς μια πλήρως ώριμη κομμουνιστική κοινωνία που, και οι δύο συντάκτες συμφωνούσαν, ότι θα διακρινόταν από την απουσία ενός κράτους.

Ως συνέπεια αυτής της διαφωνίας,

ο Marx υποστήριξε τις προσπάθειες από τους ανεξάρτητα οργανωμένους εργαζομένους να ακολουθηθούν τα συμφέροντα της τάξης τους τους με τη πίεση για μεταρρυθμίσεις μέσα στο κράτος των αστών - παραδείγματος χάριν, για μια μείωση των ωρών της εργάσιμης ημέρας - υποστηρίζοντας ότι τέτοιες νίκες θα προωθούσαν τη ταξική συνείδηση ,

ενώ ο Bakunin αμφισβήτησε αυτήν την πρόταση λόγω του ότι οποιαδήποτε πολιτική παρέμβαση θα αποτελούσε μια διαστροφή του επαναστατικού κινήματος και αντ' αυτού υποστήριζε πλήρη αποχή από το αστικό πολιτικό σκηνικό.

Η κατάλληλη μορφή μιας επαναστατικής οργάνωσης ήταν επίσης ένα σημείο της διαφωνίας.

Ο Bakunin δημιούργησε ενθουσιωδώς μυστικές εταιρείες ως καταλύτες για μια επαναστατική άνοδο ενώ

ο Marx τις απέρριψε κατηγορηματικά.

Τέλος, διαφοροποιούνταν για το ποιός θα είναι ο ρόλος των αγροτών σε ένα επαναστατικό κίνημα.

Ο Bakunin υποστήριξε ότι μπορεί να διαδραματίσουν έναν κύριο ρόλο ενώ

ο Marx υπέδειξε το προλεταριάτο ως αποκλειστικό, κορυφαίο επαναστατικό υποκείμενο.

Λόγω της υπεροχής των σημείων της συμφωνίας, μερικοί σχολιαστές έχουν προσφύγει στα ελλατώματα της προσωπικότητας για να αποτελέσουν την ατελεύτητη δυσαρμονία που μόλυνε τη σχέση τους. Παραδείγματος χάριν,

ο Bakunin έχει κατηγορηθεί ότι ήταν και αντισημίτης και αντι-γερμανός ενώ

o Marx έχει θεωρηθεί ότι έπασχε από μια ανίατη δόση άκαμπτου απολυταρχισμού.